علی بن مهزیار
ابوالحسن علی بن مهزیار - ازیاران خاص اصحاب ائمه اطهار (علیهم السلام) است . او جزء وکلای امام جواد (ع) بوده و حضور پر نور امام رضا (ع ) و امام هادی (ع) را دریافته و از اصحاب ایشان محسوب میشود.علی بن مهزیار چنان بود که چون از نماز صبح و اوراد آن فارغ میشد به هنگام طلوع آفتاب سر به سجده می نهاد و بلند نمیشد تا برای هزاران تن از مومنان دعامیکرد و پیشانی او ازکثرت سجود پینه بسته بود .علی بن مهزیار در طول مدت عمرش بیش از 30 کتاب تالیف نموده است.ابن مهزیار در جاجرم به وکالت ائمه اطهار قیام داشته و به اخذ حقوق و ابلاغ تکلیف اقدام میکرده است .تا پیش از علی بن مهزیار وکالت با عبدا... بن جندب بود و پس از در گذشت او پسرش به حکم امام به جای او نشست. شیخ ابوالعباس نجاشی نام آثار علی بن مهزیار را چنین ثبت کرده است:کتابهای الوضوءالصلـوة –الزکوة-الصوم -الحج - الحدود - الدیات -النذر والایمان و الکفارات-الحروف - القائم و... آرامگاه این بزرگوار در 2 کیلومتری شرقجاجرم یکی از شهرستانهای استان خراسان شمالی در میان گورستان قدیمی و نزدیک آرامگاه شهید کمال قرار دارد.
(ماخذ: دانشوران بجنورد)
آقا میرزا حسن موسوی بجنوردی
سید العلما و المجتهدین آیت ا... حاج میرزا حسن بن سید آقا بزرگ - ابن السید علی اصغر ابن السید فتحعلی ابن اسماعیل موسوی بجنوردی- در سال 1274شمسی در روستای خوراشا از توابع شهرستان گرمه و جاجرم استان خراسان شمالی دیده به جهان گشود .در بجنورد به تحصیلات مقدماتی پرداخت و در سال 1289 به مشهد رفت و از محضر علمای بزرگی چون : حاج فاضل خراسانی ، شیخ آقا بزرگ حکیم - کفایی خراسانی آیت ا... قمی و ادیب نیشابوری و...بهره مند گشت .در حوزه نجف نیز در سال 1301 شمسی در محضر اساتید بزرگی چون سید ابوالحسن اصفهانی - میرزای نا ئینی و آقا ضیاء الدین عراقی به تکمیل تحصیلات خود پرداخت . در همان حال به تدریس اشتغال یافت.در باره وی گفته اند قریب یکصد هزاربیت از قصاید عربی را که در مدح حضرت امیر (ع) گفته شده از حفظ داشت. در مجلس درس او اکثر فضلا وعلما حاضر میشدند. آن بزرگوار علاوه بر فقاهت و تسلط بر مبانی اصولیه یکی از بزرگترین فیلسوفان جهان اسلام به شمار می آمد. آیت ا... سید حسن بجنوردی سرانجام در سال 1354 شمسی پس از 80 سال عمر با برکت در نجف اشرف در گذشت و در صحن مطهر امیر المومنین علی (ع) در جوار سید ابوالحسن اصفهانی به خاک سپرده شد . آثار ایشان بدین قرار است: القواعد الفقهیه چاپ شده در 7 جلد- منتهی الاصول در 2 جلد ، حاشیه بر عروة الوثقی ، حاشیه بر وسایل -ذخیرة المعاد ، رساله فی الرضا- کتاب فی الحکمة قولنا فی الحکمة که شرح بر اسفار صدرالدین شیرازی است. و...
ماخذ: 1- آشتیانی سید جلال الدین - چهره های درخشان معارف اسلامی 2- کیهان فرهنگی ، سال دوم 3- سعیدیان عبدالحسین - مشاهیر جهان 4- رازی محمد شریف - گنجینه دانشمندان ج 3 ص 185
حاج میرزا احمد مرتضوی
میرزا احمد فرزند میرزا بابا در سال 1280 شمسی در بجنورد متولد شد . وی پس از فراگرفتن مقدمات و ادبیات در این شهر به مشهد عزیمت نمود ودر آنجا سطوح را خواند. سپس رهسپار نجف اشرف شد و ازمحضر آیات عظام نائینی ، عراقی و اصفهانی بهره جست و پس از سالها تحصیل به سبب علاقه به زادگاهش ، به بجنورد بازگشت و در این شهر به اقامه ی نماز جماعت و خدمات دینی و تدریس و تربیت طلاب پرداخت.او با علوم جدید از جمله ریاضیات آشنا بود و به زبان فرانسه نیز تسلط داشت . در بازسازی مدرسه علمیه بجنورد به نظام الشریعه فرزند حاج سلطان بزرگ؛ موسس مدرسه علمیه ، یاری رساند و پس از بازسازی مدرسه علمیه سلطانی ، برای طلاب بجنوردی مقیم مشهد پیغام فرستاد و آنهارا جهت تحصیل به بجنورد فراخواند وخود شخصا کار تدریس طلاب را عهده دار گردید . در جریان احداث جاده سنتو که ازطریق گنبد به بجنورد و تا مشهد امتداد مییافت با رهبری اوعلما تلگرافی را امضا کردند ودر آن به عبور این جاده از طریق سملقان( از شهرستانهای کنونی استان خراسان شمالی) به بجنورد اعتراض نمودند. در این تلگراف باتوجه به قدمت تاریخی جاده جاجر م تاکید شده بود که نماینده وقت مجلس ملی برای آبادی و ترقی املاک شخصی خود جاده را به سمت سملقان منحرف ساخته است ، در صورتیکه احداث جاده از طریق شوقان به دلایل متعدد کم خرج تر است. علی رغم تهدید های حکام وقت حاج میرزا احمد مرتضوی پافشاری کرده و ضمن رد هرگونه مذاکره پاسخ داد :« بروید بگویید امضای تلگراف از من است و از عقیده ا م بر نمی گردم ، هر کاری میخواهند بکنند .» حاج شیخ محمد شریف رازی در کتاب «گنجینه دانشمندان » با اشاره به دیدارش با وی مینویسد: ایت ا... مرتضوی از عالمان فاضل و روحانیون برجسته روزگار بود که به سبب علاقه به زادگاهش ، بجنورد را ترک نگفت و تا پان عمر در همین شهر به سر برد.تا اینکه سرانجام در سن 67 سالگی دعوت حق را اجابت نمود و به سرای جاوید شتافت.آرامگاه او در جوار آستان قدس رضوی قرار دارد.
(ماخذ: (دانشوران بجنورد) 1- شریف رازی – حاج سید محمد – گنجینه دانشمندان – ج3- ص1852- اطلاعات شفاهی آقایان نورا... نیشابوری- حاج علی اکبر کاظمیان – حبیب ا... دانش و باقر مرتضوی)
هیبت ا… ناطق
در سال 1268 شمسی در یکی از روستاهای مانه و سملقان متولد شد.از همان کودکی در مانه (از شهرهای کنونی خراسان شمالی) مطالعه را با خواندن پندهای عاقلانه آغاز کرد. در سرلوحه ی آثار بیشماری که خوانده و آنها را کاملا درک نموده بود ، قرآن کریم و کتابها ادیان دیگر چون تورات و انجیل و اوستا و... جای دارد.سرودن شعررا از نوحه ومرثیه سرایی در ایام محرم شروع کرد و تا آنجا پیش رفت که آوازه ی مراثی فارسی ، ترکی و کردی او به شهرهای همجوار نیز رسید.شیفتگی و ارادت عمیق ناطق به خاندان عصمت و طهارت ، بویژه امیرالمومنان حضرت علی (ع) تا پایان حیاتش با او بود.در سالهای اختناق ستمشاهی ، شاعران و نویسندگان آزاده ای بودند که در راه مبارزه با حکومت جابر و آگاه ساختن جامعه تا پای جان کوشیدندو صدای اعتراض و عدالت خواهی خود علیه بیداد و ستم رابه گوش توده ها رساندند. ناطق بجنوردی نیز در صف این شاعران جای داشت . چهل و اندی سال پیش این سخندان فاشگو و ادیب ستیزه جو که با غاصبان حقوق ملت سر پیکار داشت ، در انزوای روستای پیش قلعه بجنورد لب از گفتار فرو بست. طنین فریاد دادخواهانه او که از خشمی نجیب و اصالتی انسانی ریشه میگرفت ، هنوز هم پس از گذشت سالها شنیدنیست .ناطق بارها تهدید شده بود که چنانچه تند گوییها و انتقاد هایش ادامه یابد به سرنوشت شاعرانی چون میرزاده عشقی دچار خواهد شد. اما هربار از او پاسخ شنیده بودند که :«چه سعادتی بالاتر از شهادت در راه حق گویی » .سرانجام در تیر ماه 1328 دوستان ناطق او را در حالیکه بیمار بود ، با درشکه ای نزد خانواده اش به پیش قلعه بردند و چند روزی نگذشت که در 29 تیر همان سال به مرگی مشکوک در گذشت و در گورستان پیش قلعه از روستاهای مانه و سملقان به خاک سپرده شد.
(علی اکبر عباسیان – احسان سیدی زاده – دانشوران بجنورد ص 162)
حاج کاظم تبریزی
حاج کاظم تبریزی در سال 1300 شمسی در بجنورد دیده به جهان گشود . وی یکی از زاهدان و عارفان نامدار زمان خود به شمار میآمد و همواره در مجالس و محافل عرفانی حضور می یافت .حاج کاظم پیشه نانوایی داشت و شبها با لباس مبدل در کوچه ها به مداحی می پرداخت و اگر پولی به او میدادند - انها را بین افراد مستحق که میشناخت تقسیم میکرد . حاج کاظم تبریزی یکی از مداحان و شیفتگان ائمه اطهار (ع) بوده وتمایلی به خواندن سرو د هایش نزد دیگران نداشته است.عارف بجنوردی نیز یکی از مریدان حاج کاظم تبریزی است. سرانجام در پانزدهم آبانماه 1364 هجر ی شمسی در سن 64 سالگی چشم از جها ن فرو بست.
(ماخذ:1- دانشوران - اطلاعات شفاهی- 2ب-جنوردی- عارف - دیوان اشعار ص 133)
حاج شیخ عبدا... رازی
عبدا...بن علی اکبر بجنوردی در سال 1308 هجری قمری در راز و جرگلان( یکی از شهرستانهای کنونی خراسان شمالی )به دنیا آمد و پس از تحصیل مقدمات صرف ونحو در تاریخ 1324 برای تحصیل علوم دینی به مشهد مقدس مشرف شد . در مدرسه نواب و « سلیمان خان » به تلمذ نزد اساتید وقت پرداخت.وی در خدمت آقا شیخ محمد رضا یزدی ، معانی ، بیان ، بدیع، منطق و اصول مقدماتی را فراگرفت. شرح لمعه و قوانین را در نزد «حاج ملا آقا بزرگ» و « آقامیرزا محمد باقر مدرس » خواند و سطح مکاسب و رسائل را از محضر « آقا شیخ حسن برسی» و شوارق الالهام را از شیخ حسن کاشی متکلم آموخت. همچنین در محضر « حاج میرزا محمد » - « اقا زاده » و« آخوند ملا کاظم خراسانی » به فراگیری کفایه پرداخت و چندی نیز در خدمت «آیت ا... حاج آقا حسین قمی» به درس خارج مشغول گردید.شیخ عبدا... رازی سپس برای تکمیل تحصیلات به نجف اشرف مشرف شد و پس از چندی به اخذ تصدیق تحصیل نهایی و اجازه از آیت ا... سید ابوالحسن اصفهانی نائل آمد و دو اجازه نامه نقل حدیث از آیات عظام اصفهانی و میرزا محمد حسین نائینی گرفت .او مدتها در محمد آباد مانه و سملقان اقامت داشت و در سال 1338 هجری شمسی به بجنورد آمد.با آمدن شیخ رازی به بجنورد در برنامه های احیای ماه رمضان تحولی ایجاد شد . وی در سن 81 سالگی نابینا شد و به قصد معالجه و توسل و شفا خواستن از دارالشفای حقیقی به آستان اقدس حضرت ثامن الائمه علی بن موسی الرضا (ع) مشرف گشت . پس از معالجه و توسل ،چشمانش بینایی خود را بازیافت و از امراض نیز آسوده شد. از آن به بعد نیت کرد در مراجعت به بجنورد مدیحه ای در ثنای آن حضرت بسراید. پس از سرودن مدیحه گویا به او مددی معنوی و روحانی رسید و طبع روانی پیدا کرد و به تدریج دیوانی از اشعار مذهبی گرد آورد.دیوان حاج شیخ عبدا... رازی مشتمل بر حمد و ثنای خداوند و مناجات و مدایح و مصایب آل عبا و موعظه و اندرزو .... است. از حاج شیخ عبدا... رازی رساله ای به نام « خلاصة العقاید » در 40 صفحه و دیوان شعری در 80 صفحه - مجموعا در یک جلد - در سال 1348 به چاپ رسیده است . وی در اشعارش « عبدرازی » تخلص مینمود و از او سروده های چاپ نشده بسیار و یادداشتهای دست نویس باقی است . حاج شیخ عبدا... رازی بجنوردی در سن 89 سالگی (1355 شمسی) دیده از جهان فرو بست و درآ ستان سلطان سید عباس واقع در شهرستان بجنورد به خاک سپرده شد.
(ماخذ: دانشوران بجنورد)
آقا میرزا محمود شریعت
میرزا محمود شریعت (هدایت) فرزند آقا حبیب ا... در سال 1234 هجری شمسی در بجنورد پا به عرصه حیات گذاشت . پس از آموختن تحصیلات مقدماتی در نزد پدر به مشهد مقدس رفت و بعد از چند سال تحصیل علوم دینی - مشهد را به قصد نجف اشرف ترک گفت . در آنجا به تکمیل معارف اسلامی پرداخت و از محضر پر برکت استادانی چون « آخوند ملا کاظم خراسانی » بهره برد. در سال 1270 شمسی پس از کسب اجازت اجتهاد از مراجع وقت، به بجنورد بازگشت و سالیان دراز -امر قضاوت و شرع را بر عهده گرفت. او در کنار قضاوت به کار کشاورزی نیز اشتغال داشت . وی با « ملا محمد معتمد الشریعه قاضی » - « حاج سلطان » - « حاج میرزا بابا سنخواستی » و « حاج اعتصام » معا صر بود.حدود 120 جلد از کتب کتابخانه وی که به زحمت در ایام جوانی فراهم آورده بود هنوز هم محفوظ است. این آثار بیشتر به شکل چاپ سنگی و خطی - به زبان فارسی و عربی و در موضوعات فقهی- ادبی - علمی و تاریخی است. حاج میرزا محمود شریعت در سال 1314 هجری شمسی دار فانی را وداع گفت . آرامگاه او در معصوم زاده بجنورد واقع است.
ماخذ: دانشوران بجنورد اطلاعات شفاهی آقای هدایت فرزند مرحوم میرزا احمد هدایت
سید رضا هاشمیان
سید رضا فرزند میرزامحمذ در سال 1280 هجری شمسی در یکی از روستاهای استان خراسان شمالی واقع در منطقه گرمه وجاجرم دیده به جهان گشود. تا سنین نوجوانی در همانجا به سربرد. پس از آن چند سالی را در بجنورد در خدمت دایی خویش میرزا عبدالحی از علمای خراسان گدراند و مقدمات فقه و اصول و ادبیات را از وی فرا گرفت . پس از آن عازم مشهد مقدس گردید و در جوار آستان ملکوتی ثامن الائمه (ع) به تکمیل مدارج علمی و کسب فیوضات معنوی پرداخت و محضر درس استادان بزرگی همچون آیت ا... حاج حسین قمی ، آقازاده خراسانی ، و ادیب نیشابوری را درک کرد و درسن 30 سالگی از آیت ا... نائینی اجازه اجتهاد دریافت کرد و در شمار استادان مبرّز حوزه در امد . فضلای بسیاری در مجلس درس وی حضور می یافتند. اقامت او در مشهد قریب 20 سال طول کشید تاآنکه در سال 1314 به انگیز ه دیدار ادیب بجنوردی به اصفهان مسافرت نمود که این سفر یه اقامت نسبتا طولانی وی در آن دیار انجامید.آشنایی و مصاحبت با آیت ا... رحیم ارباب ، در اقامت وی در اصفهان موثر بود. سید رضا هاشمیان در سال 1336 شمسی به تهران عزیمت کرد و در دانشکده معقول و منقول (الهیات) به تدریس و تحقیق پرداخت و دوره های عالی فقه ،اصول،ادبیات ، منطق و فلسفه را مکرر تدریس نمود . استاد هاشمیان گدشته از مراتب علمی ، انسانی مهربان ، فروتن ، با تقوی و پاکدامن ، شکیبا و مومنی حقیقی بود و زندگانی خودرا چون دوران طلبگی به سادگی گدراند و هرگز روح پاک و مصفایش را به هواهای نفسانی آلوده نساخت. پس از مرگ تنها برادرش سید مرتضی ( عارف بجنوردی) ، به جمع آوری دیوان او همت گماشت و در فاصله یک سال و اندی ، این مهم را به انجام رسانید. شب هان روزی که جمع آوری دیوان عارف خاتمه یافت ، نشانه کسالت در وی پدیدار گشت و براثر همان بیماری در 29 بهمن 1354 به ملکوت اعلی پیوست و تن خاکی او بنابر وصیت ، در بهشت زهرا به زیر خاک مدفون گشت . با آنکه سید رضا هاشمیان دارای طبع شعر بود چندان رغبتی به سرودن شعر نداشت و جمع سروده هایش به 200 بیت نمیرسد.
(ماخد: بجنوردی عارف ، دیوان شعر ، به کوشش سید احمد هاشمیان)
شیخ مرتضی بجنوردی
حاج شیخ محمد شریف در کتاب گنجینه دانشمندان مینویسد : از بجنورد دانشمندان بزرگی برخاسته اند که از انهاست مرحوم آیت ا... حاج شیخ محمد تقی بجنوردی و فرزند مرحومش آیت ا... حاج شیخ مرتضی بجنوردی حاج شیخ مرتضی فرزند محمد تقی بجنوردی از زهاد بود و مقدسین به وی اعتقاد داشتند و با او نماز میخواندند . شیخ مرتضی در مشهد سکونت داشت و در محرم سال 1350 در همانجا وفات یافت و در کنار پدرش مدفون گشت.
ماخذ: دانشوران بجنورد ،(1- رازی - حاج محمد شریف - گنجینه دانشمندان - 2- میرزا عبدالرحمان - تاریخ علمای خراسان )
شیخ فضل ا... آل شیخ
شیخ فضل ا... آل شیخ از برجسته ترین واعظان بجنورد در زمان خود بود وی به نهج البلاغه احاطه کامل داشته و همیشه در اغاز هر وعظ خطبه هایی از آن را قرائت و تفسیر میکرد.او در مجالس وعظی که در عشق آباد ترکمنستان تشکیل میشد نیز شرکت میکرد . شیخ فضل ا... آل شیخ در مشهد مقدس اقامت داشت و در سال 1340 هجری شمسی در همانجا مرحوم گردید.